Klangfarbenmelodia” Schönbergiane, pĂ«rndryshe “melodia e tingujve-ngjyrave” karakterizohet nga nuanca tĂ« shumta timbrike. Kjo qasje e kapĂ«rcen sistemin muzikor, duke shkaktuar njĂ« proces perceptues tĂ« lidhur me marrĂ«dhĂ«nien midis tingujve dhe ngjyrave, midis muzikĂ«s dhe pikturĂ«s! Melodia e tingullit dhe e ngjyrave u bĂ« e zakonshme pĂ«r shumĂ« kompozitorĂ« tĂ« shekullit tĂ« 19-tĂ«, por Vepra mĂ« ekstravagante nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim u shkrua nga Aleksandr Scriabin. Kompozimi i Prometheus – (Poema e Zjarrit) e vitit (1909), njĂ« vepĂ«r e mbĂ«shtjellĂ« me mistere okulte, ajo Ă«shtĂ« njĂ« sintezĂ« e tingullit dhe ngjyrĂ«s. HarmonitĂ« komplekse tĂ« akordit tĂ« trembĂ«dhjetĂ«s (tredicesima) “pikturojnĂ«” atmosfera surreale … “AKORDI MISTIK”: (C, F#, Bâ™, E, A, D) … zĂ«vendĂ«simet e shpeshta tĂ« Tritonit krijojnĂ« njĂ« “lojĂ«” magjike qĂ« luhatet me ” rrjedhat eterike tĂ« tingujve”. … Pianoja, kori, organoja me tuba, orkestra e dyfishtĂ«… Gjithçka Ă«shtĂ« “zmadhuar, mistike, titanike…” dhe ndĂ«rsa muzika zgjerohet nĂ« mjedisin pĂ«rreth, njĂ« lojĂ« magjike dritash mbĂ«shtjell muzikantĂ«t dhe spektatorĂ«t. .. Skrjabin futi njĂ« tastierĂ« tĂ« veçantĂ« nĂ« orkestrĂ«n e madhe tĂ« ndĂ«rtuar posaçërisht nga inxhinieri AleksandĂ«r Mozer, e cila duhej tĂ« projektonte disa ngjyra nĂ« pĂ«rputhje me zhvillimin muzikor.
Korrespondenca tinguj-ngjyrĂ« e krijuar nga Skrjabin tek Prometheu e intrigoi shumĂ« piktorin Vasily Kandinsky, i cili tashmĂ« kishte vĂ«nĂ« re nĂ« vetvete aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« lidhur disa ngjyra me timbra tĂ« caktuara instrumentale. Kandinskij ishte i idesĂ« se: ndjesitĂ« qĂ« vijnĂ« nga sferat shqisore fqinje mund tĂ« vibrojnĂ« nga simpatia, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n “tĂ« gjitha telat e njĂ« violine dridhen nĂ«se preket vetĂ«m njĂ«ra prej tyre”. Kandinsky njohu nĂ« Skrjabin “frymĂ«zuesin e artit sinestetik”.
“Parimi i mbledhjes së thjeshtë aritmetike (shkruan Kandinsky) futet në lojë për të përforcuar procedurat e duhura për secilin art falë një procesi paralel të marrë nga njëri apo tjetri art”.
PĂ«rveç Skrjabinit, kompozitorĂ« tĂ« tjerĂ« u pĂ«rpoqĂ«n tĂ« lidhnin tinguj dhe ngjyra, si: Arnold Schönberg, Claude Debussy…; megjithatĂ«, muzikanti qĂ« mĂ« shumĂ« se tĂ« tjerĂ«t e ka ngritur marrĂ«dhĂ«nien tingull-ngjyrĂ« nĂ« praktikĂ«n kompozicionale Ă«shtĂ« Olivier Messiaen, pĂ«r tĂ« cilin ngjyra Ă«shtĂ« «mĂ«nyra vizuale e muzikĂ«s». Messiaen koncepton kombinime komplekse ngjyrash, qĂ« korrespondojnĂ« me akordet muzikore.
Por si është e mundur e gjithë kjo?! Kjo mënyrë perceptimi që lidh tingujt dhe ngjyrat quhet: Synesthesia: (nga gr. sýn «së bashku» dhe aisthánomai «perceptoj, kuptoj»; prandaj «perceptoj së bashku»). Sinesthesia është një fenomen ndijor/perceptues, i cili tregon një “kontaminim” të shqisave në perceptim. Shpjegimi më i besueshëm na thotë se tek individët sinestetikë, qendra e ngjyrave kortikale të të cilëve është jashtëzakonisht e ndjeshme, nëse janë mësuar të lidhin tingujt dhe ngjyrat që në moshë të hershme, e shndërrojnë këtë lidhje të rastësishme në një lidhje intime, e cila bëhet e è natyrshme.
—–
TĂ« jetĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« kĂ«shtu?! …
—–
NjĂ« gjĂ« Ă«shtĂ« e sigurt: “Poema e zjarrit” e Scriabin-it Ă«shtĂ« muzikĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« madhĂ«shtore !!!!!
—–
Mark Kapidani – DODEKARMONIA