Muzika: Gjuha Universale e shpirtit njerëzor.
NĂ«se ju kujtohet, nĂ« artikullin tim âMuzika BrĂ«nda Neshâ Link: https://www.facebook.com/groups/explainedmusic/permalink/1322695791870325/?mibextid=Nif5oz – shpjegohet se si Muzika Ă«shtĂ« njĂ« gjuhĂ« e artikoluar tingujsh dhe se tipari i saj unik Ă«shtĂ« tĂ« kenunit âGjuhĂ« Universaleâ. NĂ« fakt, Muzika nuk Ă«shtĂ« si gjuhĂ«t e folura, ajo Ă«shtĂ« ndryshe jo vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« natyrĂ«s sĂ« saj âasemantikeâ (nĂ« lidhje me grup-shkronjat qĂ« tregojnĂ« falĂ«), por edhe pĂ«r shkak tĂ« fiziologjisĂ« sĂ« saj, bie fjala: âtjetĂ«r qĂ«llim ka gjuha e folur; tjetĂ«r qĂ«llim ka idioma muzikoreâ. VĂ«reni mirĂ« se si gjuha e folur dhe e shkruar ka tĂ« bĂ«jĂ« me kuptimin e fjalĂ«ve (semantika leksikore) dhe me kuptimin e fjalive (semantika e fjalisĂ«), ndĂ«rkohĂ« qĂ« Muzika Ă«shtĂ« njĂ« reduktim nĂ« lidhje me gjuhĂ«n konkrete dhe konceptuale tĂ« fjalĂ«ve, dhe pikĂ«risht ky reduktim krijon atĂ« hapjen e nevojshme nĂ« lidhje me emocionet. Kjo gjĂ« nuk Ă«shtĂ« e lehtĂ« pĂ«r tâu spjeguar me fjalĂ« tĂ« thjeshta! Prandaj duhet tĂ« zgjatem pak sa ⊠Muzika ka njĂ« âleksikâ tĂ« sajĂ«, i cili pĂ«rbĂ«het prej Intervalesh; Akordesh; ShkallĂ«sh e Modesh; Strukturash ritmike; LĂ«vizjesh mes zĂ«rave; Formash melodike etj. Konkretisht, muzika pĂ«rbĂ«het nga njĂ« seri rregullash dhe konvencionesh tĂ« paracaktuara tĂ« cilat pĂ«rmblidhen sĂ« bashku duke krijuar âGramatikĂ«n e MuzikĂ«sâ. Kjo (bashkĂ« me shkrimin muzikor: âNotiziminâ) Ă«shtĂ« pikĂ«risht ajo qĂ« studjohet nĂ« Shkollat muzikore dhe nĂ« Konservatore.
Muzika Ă«shtĂ« gjithashtu mĂ« shumĂ« se sa fjala e prononcuar, (siç thotĂ« njĂ« shprehje e vjetĂ«r e kompozitorit L.W.Beethoven: âaty ku mbarojnĂ« fjalĂ«t, aty flet Muzikaâ), pasi pĂ«rmes saj arrihen tĂ« shprehen aspekte interiore tĂ« cilat gjuha e folur as qĂ« mund t’i afrohet. NĂ« gjirin e saj, Muzika pĂ«rfshin njĂ« kompleks tĂ« gjerĂ« principesh dhe rregullash tĂ« cilat thellĂ« – thellĂ« janĂ« njĂ« shprehje matematikore e natyrĂ«s. NĂ« njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim mĂ« universal, âmateria tingulloreâ (prej sĂ« cilĂ«s pĂ«rbĂ«het muzika), Ă«shtĂ« e pranishme brĂ«nda ArkitekturĂ«s tĂ« kozmosit.
PĂ«r PitagorĂ«n dhe PitagorikĂ«t e shkollĂ«s sĂ« tij nĂ« Crotone tĂ« Italis, Muzika Ă«shtĂ« forma mĂ« e pĂ«rkryer e Artit. Ata teorizuan idenĂ« e njĂ« Universi tĂ« drejtuar nga proporcionet numerieke tĂ« harmonizuara mes tyre. Kjo Ă«shtĂ«: âMUZIKA E SFERAVEâ dhe SOT, kjo ka tĂ« bĂ«jĂ« me matematiken e LIGJEVE tĂ« ASTRO-FIZIKĂS / FIZIKĂS BĂRTHAMORE / FIZIKĂS KUANTIKE.
Rreth PitagorĂ«s Aristoteli shprehet se: PitagorikĂ«t mbasi vĂ«zhguan se si shumĂ« nga vetitĂ« e numrave i pĂ«rkasin shumicĂ«s sĂ« gjĂ«rave, vendosĂ«n qĂ« âNjerĂ«zit janĂ« numraâ, nuk janĂ« numra tĂ« ndarĂ«, por nga njĂ« e tĂ«rĂ« e pĂ«rbĂ«rĂ«sve numerikĂ« (ato nga tĂ« cilĂ«t pĂ«rbĂ«hen). Dhe pĂ«rseja e kĂ«saj? Sepse vetitĂ« qĂ« i pĂ«rkasin numrave, fshihen tek HARMONIA, si nĂ« qiell gjithashtu nĂ« shumĂ« gjĂ«ra tjera.
NdĂ«rsa nĂ« mesjetĂ«, kur studjohej lidhja mes muzikĂ«s dhe TeologjisĂ«, ShĂ«n Agostini shprehet: âKush kĂ«ndon, lutet dy herĂ«â
Në epokën moderne, Laibnitz shprehet se:
“Muzika Ă«shtĂ« njĂ« praktikĂ« okulte e aritmetikĂ«s, ku shpirti nuk e di se Ă«shtĂ« duke bĂ«rĂ«Â llogaritje matematikeâ
NĂ« fund … , do tĂ« duhet tĂ« presim mendimin e Schopenhauer-it pĂ«r tĂ« gjetur trajtimin dallimisht metafizik, i cili sĂ« fundit vjen dhe i shtohet si tĂ« themi âaspektit teorik / teknicistâ tĂ« fenomenit muzikor. Pas PitagorĂ«s, Schopenhauer Ă«shtĂ« filozofi qĂ« i ka dhĂ«nĂ« rĂ«ndĂ«si mĂ« tĂ« madhe muzikĂ«s, nĂ« mĂ«nyrĂ« aq tĂ« veçantĂ« sa tĂ« trajtohet jo si njĂ« art i privilegjuar dhe superior, por si njĂ« manifestim i dallueshĂ«m nĂ« lidhje me format e tjera estetike: âArti qĂ« dominon hierarkinĂ«â. Schopenhauer do ta pĂ«rkufizojĂ« muzikĂ«n si njĂ« âmetafizikĂ« nĂ« tingujâ e vĂ«rtetĂ«, e aftĂ« tĂ« na bĂ«jĂ« tĂ« arrijmĂ« thelbin mĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« gjĂ«rave, âpĂ«rtej kufijve tĂ« arsyesâ. PĂ«r te, Muzika Ă«shtĂ« njĂ« gjuhĂ« universale, e cila mund tĂ« ekzistojĂ« edhe nĂ«se vetĂ« bota do tĂ« zhdukej. .. PikĂ«risht kjo ide e tij na rikthen tek Pitagora dhe ndarja nĂ« treshĂ« e muzikĂ«s:
MUSICA MUNDANA (harmonia e sferave qiellore dhe makro-kozmosi)
MUSICA HUMANA (harmonia interiore, muzika e shpirtit, mikro-kozmosi)
MUSICA INSTRUMENTALIS (muzika instrumentale, ajo që sot luhet, këndohet, vallëzohet)
– – – – –
Sot, Teoria e fijeve (stringave) e konsideron âgjendjen dridhĂ«seâ tĂ« njĂ« fragmenti suuuuupĂ«r tĂ« vogĂ«l hapsinor: idealisht [njĂ« kordĂ« e hapur skajesh, ose e mbledhur nĂ« vetvete = (e mbyllur)] si pĂ«rcaktim i Materies dhe vetive e saj. Sipas kĂ«saj teorie Ă«shtĂ« vetĂ« dridhja qĂ« pĂ«rbĂ«n kordĂ«n qĂ« nĂ« fund tĂ« fundit Ă«shtĂ« njĂ« dridhje puro. Korda ka mĂ«nyra tĂ« ndryshme dridhjesh: (pra ajo dridhet me frecuenta tĂ« ndryshme), dhe çdo stad dridhĂ«s Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« krijojĂ« tĂ« gjitha grimcat e njohura bosonike dhe fermionike. KĂ«to âdridhje/kordaâ janĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sit pĂ«rfundimtarĂ« tĂ« materies dhe simbas fizikantĂ«ve, kanĂ« dimensione njĂ« milion herĂ« mĂ« tĂ« vogla se kuarkĂ«t: dimensioni i njĂ« stringe (thuhet nĂ« fizikĂ«n e kuanteve) se Ă«shtĂ« infinit i vogĂ«l, miliarda miliarda herĂ« mĂ« i vogĂ«l se njĂ« bĂ«rthamĂ« atomike ⊠kjo gjĂ« pĂ«rjashton çdo mundĂ«si aktuale pĂ«r t’i vĂ«zhguar ato. Por gjĂ«ja e çuditĂ«shme Ă«shtĂ« nĂ« lidhje me numrat (ata tĂ« PitagorĂ«s), qĂ« gjĂ«nden tek pjesĂ«zat e thĂ«rmijave elementare tĂ« quajtur: Quark (kuark).
KuarkĂ«t kanĂ« veti tĂ« ndryshme tĂ« brendshme, duke pĂ«rfshirĂ« masĂ«n, ngarkesĂ«n elektrike, tĂ« ashtuquajturĂ«n (ngarkesĂ« e ngjyrĂ«s) dhe rrotullimin (Spin). Ato janĂ« tĂ« vetmet grimca elementare tĂ« Modelit Standard qĂ« marrin pjesĂ« nĂ« tĂ« katĂ«r ndĂ«rveprimet themelore (elektromagnetike, gravitacionale, tĂ« forta dhe tĂ« dobĂ«ta). NĂ« lidhje me tĂ« ashtuquajturĂ«n (ngarkesa e ngjyrĂ«s), Kuarket janĂ« tĂ« vetmet grimca, ngarkesa elektrike e tĂ« cilave nuk Ă«shtĂ« shumĂ«fish i plotĂ« i ngarkesĂ«s elementare; nĂ« fakt, kuarkĂ«t kanĂ« ngarkesĂ« elektrike +2â3 ose â1â3. Pra:
– thermia elementare me ngarkesĂ« 1
– kuarkĂ«t, tĂ« cilĂ«ve u atribuohen pjesĂ«t 1/3 dhe 2/3 e ngarkesĂ«s 1 tĂ« thermisĂ« elementare.
Ky Ă«shtĂ« njĂ« sistem unik i pĂ«rbĂ«rĂ« nga pjesĂ« tĂ« lidhura tĂ« njĂ« polarizimi rrethor. P.sh: Po t’i referohemi elektronit i cili rrotullohet (dridhet) brĂ«nda njĂ« hapsire suuuuuper tĂ« vogĂ«l, njĂ« spirale e brendshme “prodhon” ngarkesĂ«n elektrike, ku njĂ« rrotullim i plotĂ« (kombinim e tre kuarkeve), i barabartĂ« me 360 gradĂ«, krijon njĂ« ngarkesĂ« tĂ« barabartĂ« me 1. MĂ« tej mund tĂ« konsiderojmĂ« gjithashtu si pjesĂ«za tĂ« kĂ«saj âharmonieâ, raportin 1 me 2, mes dy thyesave 1/3 = 0,33⊠me 2/3 = 0,66… si dhe vetĂ« numrin ( 1 ), qĂ« Ă«shtĂ« p.sh ngarkesa e Elektronit, si njĂ« (dridhje e pĂ«rbĂ«rĂ«).
(Biologjia e grimcave: nga Giuliano Bettini).
Tani, unĂ« nuk kam familiaritet me hesapet e vĂ«shtira tĂ« matematikĂ«s … por KĂ«to numra, janĂ« tĂ« njohur: JanĂ« numrat e PitagorĂ«s! Konkretisht janĂ«Â Kuinta dhe Oktava e saj! Sa fantastike do tĂ« ishte sikur shkencĂ«tarĂ«t tĂ« arrinin tĂ« masin dridhjet e stringave … por sikur ato tĂ« fsheheshin nĂ« dimensione tĂ«Â imĂ«ta nĂ« rangun e gjatĂ«sisĂ« sĂ« Planck-ut (hapsira mĂ« e imĂ«t e teorizuar matematikisht si shkalla mĂ« e vogĂ«l nĂ« natyrĂ« pĂ«rtej sĂ« cilĂ«s materia nuk mund tĂ« shkojĂ«), atĂ«herĂ« do kemi probleme pĂ«r t’i vĂ«zhguar kĂ«to dridhje … Gjithsesi Teoria e stringave Ă«shtĂ« gjĂ«ja mĂ« artistike qĂ« shkenca ka nxjerrĂ« ndonjĂ«herĂ«.
Tani, imagjinoni njĂ« âinstrument kozmikâ (njĂ« HarpĂ« Universale) ku nĂ« vĂ«nd tĂ« telave tradicionalĂ« tĂ« montuar nĂ« telajo dhe qĂ« dridhen kur i prek, tĂ« kemi âkordat/dridhjeâ, pra STRINGAT! ⊠dhe llojin e muzikĂ«s qĂ« krijohet prej tyre?
Markelian Kapidani
në fotot poshtë:
– Harmonia e sferave simbas PitagorĂ«s;
– Harmonia e Planeteve siç janĂ« realisht;
– Stringat, Kuarket raportet matematike …