Ku shkuan “izmat” e modernizmat “qĂ« kaq shumĂ« na pĂ«lqejshin” e qĂ« u luftuan nga regjimi i Xhaxhit.
Sot, shkruhet muzikĂ« dhe pikturohen telajo,…. por, ndĂ«rsa dje, politika merrej me qĂ«shtjen e Artit (mbasi ndoshta ja njihte forcĂ«n komunikuese), sot, politikat kundrejt Artit janĂ« kaq mangĂ«gjĂ«ra (tĂ« lira) saqĂ« nuk ekzistojnĂ«?!!!
Dikur, mes artistave diskutohej me pasion rreth stileve moderne dhe rrymave artistike të ndaluara, dhe shpesh bëheshin veprime absurde për të marrë një informacion nga prendimi, një partiturë, një libër teorie rreth (çka të them): teoris së ngjyrave , një manual Harmonie moderne etj. Ishin gjëra që na shtynin përpara, dhe ushqenin kuriozitetin tonë. Ndersa tek studentat sot, nuk vërehet thuajse asgjë nga këto që po them!
Sot, çdo gjĂ« Ă«shtĂ« e hapur: ke libra, tekste, partitura e ç’tĂ« duash, dhe çka nuk gjen mes librash, i gjen “on-line” nĂ« Internet, shpesh herĂ« dhe gratis…. NdĂ«rkohĂ« interesi rreth rrymave moderne Ă«shtĂ« svanitur!!! Sikur tĂ« mos kish ekzistuar… Me pĂ«rjashtim tĂ« pak profesionistĂ«ve qĂ« i njohim dhe qĂ« bĂ«jnĂ« pjesĂ« nĂ« njĂ« rreth tĂ« ngushtĂ« nĂ« shoqĂ«rin artistike akademike, jashtĂ« kĂ«tij rrethi, nuk ka mĂ« interes pĂ«r asnjĂ« nga
“izmat” e ndaluar dikur?!?
Impresionizmi
Ekspresionizmi
Kubizmi
Dadaizmi
Abstraksionizmi
Surrealizmi etj
… kan hupĂ« rromujshĂ«m brĂ«nda koridoreve tĂ« shkollave tona artistike…. dhe çuditĂ«risht vazhdon me mbi jetue ajo shkolla e vjetĂ«r Ruse e cila sot as nĂ« Rusi nuk ekziston ma?!?
—-
Kujtoj kur studjonim nĂ« shkollĂ«, Realizimi SOCIALIST (ai Rus, mbasi tĂ« gjithĂ« vendet e tjera socialiste kanĂ« kopjue prej tij) diferencohet mjaft nga Realizimi historik francez, ku ky i fundit, pĂ«r rrethanat se si pat lindĂ«, mundohej tĂ« pĂ«rshkruante tĂ« pĂ«rditĂ«shmen nĂ« mĂ«nyrĂ« objektive (pa deformime ideologjike)….
MĂ« tej, simbas kĂ«saj fryme merr drejtim edhe Impresionizmi, i cili lind pikĂ«risht si tendencĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar realitetin, por nĂ« mĂ«nyrĂ« subjektive, pĂ«rmes sofistikimit tĂ« teknikave tĂ« ngjyrĂ«s (nĂ« pikturĂ«) dhe sofistikimit tĂ« harmonis (nĂ« muzikĂ«) etj…
Perkundrazi, Realizimi Socialist është një formë artistike mjaft e varfër për nga teknika e pikturës gjithashtu dhe nga gjuha harmonike e muzikës.
Historikisht, Realizimi Socialist vjen nga Rusia komuniste, periudhĂ« kjo mjaft problematike nĂ« tĂ« cilĂ«n Arti ishte i influencuar politikisht nga idetĂ« Marksiste, dhe veprat ishin tĂ« orientuara pĂ«rmes “luftĂ«s sĂ« klasave” nĂ« njĂ« kontekst “funksionalist” (ku çdo hallkĂ« e shoqĂ«ris duhej tĂ« rezultonte e lidhur me idetĂ« e luftĂ«s sĂ« proletariatit kundĂ«r borgjezisĂ«, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe Artin). Karl Marks, e konsideronte luftĂ«n mes klasave shoqĂ«rore si “motorin” e historisĂ« dhe burimin kryesor tĂ« ndryshimit.
Pikërisht në emer dhe për hir të ndryshimit lind edhe nevoja për të rrëzuar klasën borgjeze dominuese.
Po tĂ« shohim kĂ«tĂ« proces nĂ« vĂ«ndin tonĂ«, do konstatojmĂ« qĂ« kjo pĂ«rmbysje shoqĂ«rore do gjente shprehje tek “citatet e Xhaxhit” (por jo vetĂ«m tĂ« tijat), me orientim politik si: “NĂ« emer tĂ« popullit” … apo mĂ« afĂ«r artistave: “Artin revolucionar e bĂ«jnĂ« artistĂ«t revolucionarĂ«” etj kĂ«si frazash tĂ« pompuara me dashje nga sistemi politik i majtĂ«.
NĂ« fakt, tĂ« pikturosh kallĂ«za gruri, drapĂ«r, çekanĂ« dhe pushkĂ«, traktorĂ« e mĂ« the tĂ« thashĂ«, (po ta shohim nga aspekti Artistik) nuk ka asnjĂ« lloj “revolucioni”! …. nuk ka: sepse, sikur tĂ« kishte ndonjĂ« aspekt me tĂ« vĂ«rtetĂ« revolucionar (nĂ« kuptimin e vĂ«rtetĂ« tĂ« kĂ«saj fjale), Arti i realizimit socialist do ta humbiste menjĂ«herĂ« atĂ« karakterin POP tĂ« leshit tĂ« b****s i cili e karakterizon atĂ« dhe do tĂ« zhvillohej jashta stereotipeve banale tĂ« sĂ« pĂ«rditĂ«shmes (siç ishte: me parrulla partishmĂ«rije). KĂ«shtu, do u rafinonte dhe sofistikonte, pĂ«r t’u larguar gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nga shijet e masave, gjĂ« kjo e cila nuk ka ndodhĂ«, ose ma mirĂ« me thanĂ« qĂ« nĂ« momentin e parĂ« qĂ« mund tĂ« ndodhte (Fest 1971) censura e “Sistemit” bĂ«ri KASAPHANE mes artistave: NĂ‹ EMĂ‹R TĂ‹ POPULLIT… .
Kjo censurĂ« do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« praktikohet pĂ«rmes njĂ« politike agresive kunder çdo “izmi” tĂ« mundĂ«shĂ«m, pĂĄ asnjĂ« spjegim logik, por vetĂ«m duke shfryrĂ« urrejtje, pĂ«rmes injorantave militantĂ« tĂ« “Sistemit” tĂ« cilĂ«t tĂ« brumosur me “MĂ‹SIMET E PARTISĂ‹” ishin tĂ« gatshĂ«m qĂ« pĂ«r hir tĂ« injorancĂ«s proletare, tĂ« luftonin çdo ide “ndryshe” prej asaj komuniste.
Po tĂ« analizojme me vĂ«mendje veprat e Realizimit Socialist, gjithandej shohim “FITORE”, arritje… fytyra punĂ«torĂ«sh tĂ« dalluar nĂ« punĂ«n pĂ«r realizimin e Socializmit, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« sfondet e tyre kemi “ARMIKUN E KLLASĂ‹S PUNĂ‹TORE”…. “tĂ« rrenuar” me tone tĂ« zymĂ«ta. PikĂ«risht tek “armiku” artisti dhe kompozitori (tek e shumĂ«ta) mund tĂ« vepronin artistikisht mĂ« lirshĂ«m, meqenĂ«se “armik”, dhe si i tillĂ«, ky i fundit mund tĂ« trajtohej jashta kritereve tĂ« standardeve tĂ« censurĂ«s.
CENSURA e ushtruar nĂ« ato vite e ka cunguar talentin e artistit tĂ« asaj kohe… dhe gjĂ«ja qĂ« ka ndikuar mĂ« shumĂ« negativisht Ă«shtĂ« “mungesa e krijimit tĂ« njĂ« tradite”!!! Po spjegohem. NĂ« Shqipni, Ă«shtĂ« marrĂ« struktura e Realizmit Socialist Rus, dhe Ă«shtĂ« aplikuar nĂ« tĂ« gjitha fushat e artit! Por, ndĂ«rsa nĂ« Rusi, Realizimi Socialist lidhet disi historikisht me rrymat e tjera tĂ« mĂ«parshme tĂ« historis artistike tĂ« popullit Rus si (abstraksionizmi, futurizmi etj). NĂ« shqipnin tonĂ«, kesi lloj “izmash” ishin totalisht larg…. dhe meqenĂ«se, Realizimi Socialist Ă«shtĂ« POP art, “izmat” u eliminuan automatikisht nga perdorimi.
—–
SOT, Arti tek ne Ă«shtĂ« ashtu siç Ă«shtĂ«, mbasi Shkolla Ă«shtĂ« ashtu siç Ă«shtĂ«…. dmth nuk Ă«shtĂ« ashtu siç e kĂ«rkon koha sot… , dhe
… mendimi im Ă«shtĂ« qĂ« mjaft nga ato figura tĂ« cilĂ«t mbas ndĂ«rrimit tĂ« “Sistemit”, kan marrĂ« politikisht tituj, nĂ« vĂ«nd qĂ« tĂ« krijonin hapsira pĂ«r tĂ« rinjtĂ«, me kritere bashkohore,… nuk kanĂ« ba gja tjetĂ«r veçse kan ndej “ty i fry kosit” nĂ« stil vĂ«ndas.. .
NĂ« fakt “faji” Ă«shtĂ« gjithmonĂ« “jetim” kan thanĂ«….
Keshtu:
Kur Bachu shkruante vepra muzikore me njĂ« gjuhĂ« tĂ« perkryer kontrapunktistike, shqiptaret ishin nĂ«n sundimin otoman… mĂ« tej, turqia pĂ«r vete u reformua pĂ«rmes Ataturkut, etj… ndĂ«rsa ne u perpelitĂ«m si peshku pĂĄ ujĂ« ndermjet dy luftrave tĂ« mdhaja… (me nji mretni n’midis politikisht mjaft tĂ« diskutueshme), derisa erdhi Xhaxhi dhe ja kputi kryt “peshkut”… PĂ«rgjatĂ« kĂ«saj periudhe humbĂ«m prap shancin me ndi muzikĂ«n e Ravelit dhe Gershwinit… me mbĂ«shtet shikimin mbi telajot e Modiglianit apo Picasso-s
Me vendosjen e “Sistemit”, pĂ«r rreth dyzet e ca vjet, çdo “izem” u luftua pĂĄ mĂ«shirĂ« nĂ« emer tĂ« Realizimit Socialist…
… As John Coltrane, as Blues, as Pop internacional me Beatles etj…
Veç kangĂ« majĂ« krahut, Çifteli e LahutĂ«, Saze e Dajre… e shkollĂ« Ruse… NĂ« fakt, mbas tanĂ« kĂ«saj “sallahaneje” duhet me thanĂ«: shyqyr qĂ« u ba njaja shkollĂ« nĂ« stil Rus, sepse (pavarĂ«sisht nĂ« formĂ« kontradiktore) arriti disi me i ba barrjerĂ« barbarzmit masiv…
… MĂ« nĂ« fund “RA” … “Sistemi”… Ajo qĂ« nuk e priste kush, ishte: rrenimi i fundit… Emigrimi nĂ« masĂ«… sa e sa Artista e muzikanta tĂ« mirĂ« ikĂ«n… e askuj s’i plasi cipa!
… prap u dshĂ«n 32 vjet sakrifice, …
På as edhe nji plan për me pshtue njatë pak kontribut muzikor të trashëguar.
… VĂ«rtet “Xhaxhi” nuk i deshi “izmat”, por tĂ« paktĂ«n nuk i la kompozitorĂ«t dhe artistat si zhelana!!!
Sot akoma shihen fenomene tĂ« tipit: Nadje jam violinist, masdite banakjer, apo kamarjer (me diplomĂ«)… Kjo, sepse as tĂ« punĂ«suarve nuk i del hesapi…. Po kĂ«shtu gjĂ«rat shkojnĂ« pĂ«r lesh!!!
Aktualisht, ndjehet nevoja, si fillim me rivendosĂ« nĂ« vĂ«nd ato asete qĂ« janĂ« nĂ« rĂ«nie tĂ« lirĂ« (shkollat artistike), me i pru fillimisht nĂ« nivelet e 40 viteve mĂ« parĂ«, mĂ« tej duhet njĂ« investim i gjithĂ« shoqnis pĂ«r me i ri-ngritĂ« institucionet tona artistike qĂ« i patĂ«m nĂ« kohĂ«n e “izmave” tĂ« ndaluar… T’i çojm ato nĂ« nivele tĂ« pĂ«rafĂ«rta nĂ« rrang me botĂ«n e perparuar. PĂ«rndryshe nuk ka BE qĂ« tĂ« pranon..Zhabulana e balosha nuk shkohet askund.
Edhe Ne kemi nevojĂ« pĂ«r ato “izmat” tĂ« cilat bota e qytetĂ«ruar i ka, t’i mĂ«sojmĂ« ti shijojmĂ«. Duhet teater Modern, muzikĂ« Jazz, MuzikĂ« shqiptare tĂ« internacionalizume nĂ« stile møderne, qĂ« edhe bota ta njohin atĂ«, duhen sĂĄ mĂĄ shumĂ« aktivitete ku tĂ« ketĂ« artista nga gjithĂ« bota qĂ« luajn me artistat tonĂ«…. Duhet ballafaqim nĂ« pozita tĂ« barabarta me artistat e huaj…. Boll ma, veç me LahutĂ« e Çifteli… sepse nuk ka dam me i shtu noj tel ma shum instrumentave (gjithashtu me e shpi pak edhe trurin me tinguj tjerĂ«). Kjo do kishte kenĂ« njĂ« gja e mirĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«.
Forca… fooorca…. fooorz… aĂ … Frz…. Frrrrrr….. fffffffff….